Riječ-dvije o preletima

Zašto je fenomen preletanja uopšte važan? Prije svega, potrebno je znati da su političke stranke glavni politički subjekt u političkoj areni u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini i da većina građana glasa za političke stranke i njihove programe, a tek nakon toga, tokom na izborima, da li glasaju za pojedinačne kandidate. Da je naša tvrdnja tačna, jasno govori činjenica da je vrlo mali broj kandidata izabran u lokalne skupštine opština ili gradova kao nezavisni kandidati i da je veliki procenat izabranih odbornika izabran kao članovi određene političke stranke. Kada je riječ o nivou entiteta Republika Srpska i Narodne skupštine Republike Srpske, procenat izabranosti nezavisnih kandidata je nula. Odnosno, nije nam poznat slučaj da je neko izabran u Narodnu skupštinu Republike Srpske, a da nije bio na listi određene političke partije ili koalicije. Dakle, jasno je da upravo političke stranke donose mandate i za koje građani glasaju.

Međutim, prema Izbornom zakonu, mandat pripada izabranom nosiocu mandata, odnosno osobi koju je potvrdio CIK (Centralna izborna komisija BiH). Dakle, onaj kome je CIK overio mandat, bilo u lokalnoj skupštini opštine ili grada ili na nivou Republike Srpske u Narodnoj skupštini Republike Srpske, izabrani kandidat ima mandat za naredne četiri godine i nije uslovljen da mora ostati u političkoj stranci pred kojom je i dobio mandat. Ova činjenica je dovela do veoma nepovoljne pojave za demokratiju u Republici Srpskoj, a to je da određeni broj izabranih predstavnika u toku mandata mijenja političku stranku pred kojom su dobili mandat i prelaze u redove drugih političkih partija. Ovu pojavu narod prepoznaje kao prelet, što u određenoj mjeri ima negativan kontekst. Preletach je neko ko je, u ovom kontekstu, zadobio povjerenje građana ispred jedne političke opcije, a u međuvremenu je mijenjao političke stranke i često završavao u redovima onih političkih partija koje je žestoko kritikovao u predizbornoj kampanji tokom kojim je osvojio mandat.

Pojava preletača vezuje se za 2014. godinu kada je razlika između opozicije i vladajućih odbornika bila veoma mala i kada su dva opoziciona poslanika prešla u redove vlasti u Narodnoj skupštini Republike Srpske i tako omogućila nastavak vladavine Milorada Dodika i režima predvođenog SNSD-om. Nakon ovog događaja pojava preletača postaje masovna, pa u sadašnjem sazivu Narodne skupštine Republike Srpske imamo oko 301 poslanika TP2T koji su u toku mandata promijenili političke stranke ili prešli u suprotni politički tabor. Tranzicije su se odvijale prvenstveno iz opozicije u redove vlasti. Na ovaj način vlast u Republici Srpskoj je u jednom trenutku ostvarila dvotrećinsku podršku u Narodnoj skupštini Republike Srpske, iako je nakon izbora 2018. imala oko 551 podršku TP2T u Narodnoj skupštini. Bilo je i prelazaka iz redova vlasti u redove opozicije, iako su te tranzicije bile znatno rjeđe.

Osnovni izvor podataka za formiranje baze podataka o preletima bio je upit koji smo poslali opštinama i gradovima u Republici Srpskoj. Iako je veliki broj opština i gradova ignorisao naše upite i nije nam dostavio tražene podatke, iz određenog broja opština i gradova, oko 30%, dobili smo precizne podatke o napuštanju stranaka od strane odbornika i prelasku u druge političke stranke . Ostatak postojeće baze podataka prikupljen je putem interneta i provjerom pojedinih općina i onih koji ih nadlijeću. Treći način prikupljanja podataka je da su nas ljudi iz pojedinih opština obavestili i sami prijavili prelet. Uprkos svim ovim izvorima prikupljanja podataka o preletima, još uvijek imamo oko 20% općina i gradova za koje nismo uspjeli prikupiti podatke o preletima. S obzirom da se radi o malim opštinama, planiramo da ove podatke dobijemo u narednom periodu. Pored opština i gradova, za entitetski nivo vlasti, odnosno za Narodnu skupštinu Republike Srpske, nismo imali većih problema u prikupljanju podataka jer su svi prelazi u ovoj instituciji bili u velikoj mjeri medijski propraćeni, pa smo imao sve potrebne podatke o prekograničnim putnicima na ovom nivou vlasti.

Jedna od osnovnih činjenica vezanih za prebjege je da se veliki procenat prebjega desio iz redova opozicije u redove vlasti. Ova činjenica je utjecala na primjenu takve metodologije u razlikovanju tranzicija iz redova opozicije u vlast i obrnuto iz vlasti u opoziciju. Zašto je tako? Prije svega, iz razloga što živimo u partokratskom društvu i oni koji su na vlasti imaju mogućnost da koriste društvene resurse za razvoj svojih političkih stranaka ili u svom ličnom interesu, a ne u interesu naroda. Ova činjenica utiče na poslanike da koriste ove pogodnosti i da žele ličnu korist time što su na vlasti. Zbog toga smo crvenim kartonom označili sve one poslanike i odbornike koji su promijenili političke stranke i prešli iz redova opozicije u redove vlasti. Analogija je bila kao u fudbalu, gde je crveni karton apsolutno neprihvatljivo ponašanje i nepoštivanje dozvoljenih pravila igre.

S druge strane, zelenim kartonom su označeni oni poslanici i odbornici koji su promijenili političku orijentaciju i iz vlasti prešli u redove opozicije. Oni su na izvestan način sankcionisani u našoj bazi jer su promenili političku stranku u odnosu na onu pred kojom su stekli poverenje naroda, ali zahvaljujući tome što nisu otišli na vlast, već su sa vlasti otišli u redovima opozicije, gde imaju mnogo mogućnosti da zadovolje svoje lične interese, manji nego da su ostali na vlasti dobili su zelenu kartu.

Osim crvenih i zelenih kartona, imali smo i žute kartone kojima smo označili one poslanike i odbornike koji su, dok su bili birani, mijenjali političke stranke i prelazili u druge političke opcije, ali su zadržali prelazak bilo u opoziciju ili u vlada. Naime, ovu kartu dobijali su poslanici ili odbornici koji su iz stranke na vlasti prešli u stranku na vlasti, i obrnuto, ako su prešli iz stranke u opoziciji u stranke koje su takođe u opoziciji. Na taj način su ostali na istom nivou u odnosu na vlast i mogućnost lične koristi.

Osnovna ideja formiranja baze za prelet nije bila želja da se bilo ko vrijeđa ili omalovažava. Osnovna ideja je bila da se skrene pažnja javnosti na ovaj veliki društveni problem, kao i na veliko omalovažavanje i degradaciju demokratije i demokratskih procesa u Republici Srpskoj. Naime, masovna pojava nadletanja dodatno se negativno odrazila na ionako nizak nivo političke kulture u društvu, što je dovelo do toga da se građani još više razočaraju u mogućnosti i kapacitete demokratije. Ova činjenica je ujedno i jedna od osnovnih ideja i ideja formiranja baze preletanja kako bi ljudi koji se rugaju ionako krhkoj demokratiji i tako loše utiču na sam proces razvoja demokratije u društvu, bivaju označeni. i stavljen u jednu bazu i na jedno mesto gde svako može brzo i sa par klikova mišem da ima obeležene ljude koji se rugaju demokratiji. Na izvestan način, preleti su zaista ismijani od strane društva, što je i bio jedan od ciljeva projekta kako bi se ova negativna pojava stala na kraj i preleti sveli na vrlo mali postotak i razumnu mjeru.